Muğla’nın Yatağan ilçesi Yayla Mahallesi’nde yer alan ve mübadele öncesi Rum yerleşimi olan iki tarihi kilise, define avcıları ve bakımsızlık nedeniyle ciddi tahribata uğramış durumda. Köyde yer alan Yayla Kilisesi, 1994 yılında İzmir 2 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tescillenirken, Değirmendere Kilisesi ise 2011 yılında Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından tescilli eserler arasına alınmıştı. Ancak, define avcılarının kaçak kazıları ve yapısal sorunlar nedeniyle kiliseler harabeye dönme tehlikesi ile karşı karşıya.
Köklük ve Yayla mahalleleri arasındaki vadide bulunan Değirmendere Kilisesi, defineciler tarafından kazılarak zarar görürken, Yayla Kilisesi ise bakımsızlıktan yıkılma aşamasına gelmiş durumda. Özellikle kuzey cephesi tamamen yıkılan Yayla Kilisesi, içinde biten ağaç ve otlarla doğal bir çürümeye terk edilmiş görünüyor.
Araştırmacı yazar Tarcan Oğuz, mübadele öncesi Rumların yoğun olarak yaşadığı Yayla köyündeki bu kiliselerin Osmanlı döneminde önemli birer dini merkez olduğunu belirterek, tarihi yapılarının korunması gerektiğine dikkat çekti. Oğuz, “Burası mübadele öncesi Rumların yoğun olarak yaşadığı bir yerleşimdi. Rumlar burada büyük bir pazar kuruyorlardı, muhtarlık kurmuşlardı ve Değirmendere üzerinde yedi değirmen bulunuyordu. Ancak bugün bu kiliseler definecilerin ve bakımsızlığın kurbanı haline gelmiş durumda” dedi.
Yapımına başlanan Yayla Barajı nedeniyle Değirmendere Kilisesi toprak kayması riskiyle de karşı karşıya kalırken, bölgedeki tarihi Rum eserlerinin korunması için acil önlemler alınması gerektiği ifade ediliyor.