Ustadan çırağa sevgi ve emekle aktarılan, incelik ve beceri isteyen pek çoğu el emeği olan, kaybolan ya da kaybolmaya yüz tutmuş birbirinden önemli mesleklerden artık günümüzde 123 tanesi yok olmak üzere. Teknolojinin ilerleyip sanayinin gelişmesi, nüfusun çoğalması gibi pek çok etken, sosyal hayatı belirlerken bazı mesleklerin doğmasına bazı mesleklerin de yok olmasına sebep oluyor. İstanbul Sanatkarlar ve Odaları Birliği’nin resmi web sitesine göre bakanlıkça onaylanmış 123 unutulmaya yüz tutmuş meslekte en fazla 44 iş kolu ile iplik/ tekstil alanı ilk sırayı alıyor. Diğerleri ise, 18 ham maddesi karışık olan el sanatları, 14 maden, 13 ahşap, 13 hayvan ve bitki atıkları, 8 deri, 5 cam, 4 taş, 3 toprak, bir de gıda sektörü.
İşte ‘nerede o eski esnaflık’ diyeceğiniz unutulmuş meslekler;
Arzuhalci, çığırtkanlık, niyetçilik, zembilcilik, hasırcılık, ayı oynatıcısı, zerzevatçı, Edirnekari, esansçı, el süpürgecisi, sepet hamalı, mestçi, çıracı, yazmacılık, urgancı(kendirci), bacacı, salepçi, şerbetçi, sucu, saka, çerçi.
TEKNOLOJİ ARTTI, MESLEKLER AZALDI
Ayakkabı boyacılığı: Üzerinde ayaklığın bulunduğu, taşınılan bir kutu üzerinde ayakkabı fırçası, bez, cila, boya gibi malzemelerle ayakkabı boyama işi.
Bakırcılık: Genelde mutfakta kullanılan, yiyecekleri pişirmek ve servis etmek için dövme, kazıma ve zımbayla dövme olarak50’li yıllarda bakırcılık hayli revaçta olan bakırı işleme sanatı.
Basma ve Yazmacılık: Oyulmuş ahşap kalıpların çeşitli boyalarla, pamuklu ya da ipek kumaşlar üzerine elle resmedilmek veya basılarak yapılan bir kumaş süsleme sanatı. Başörtüleri, bohça, sofra örtüsü, yorgan yüzü olarak da kullanılır. Evliya Çelebi Tokat yazmaları için: “Beyaz pembe bezi Diyar-ı Lahor’da yapılmaz. Güya altın gibi mücelladır. Kalemkar basma yüzü, münakkaş perdeleri gayet memduh olur” diyerek övgüyle söz eder.
BEŞİKÇİLİK HİÇ KALMADI
Atalarımızın içinde büyüdüğü bir zamanların en gözde çocuk karyolalarıyken şimdilerde bir süs eşyası veya küçük ebatta oyuncaklar olarak devam ediyor. Beşik kertme, beşikörtüsü, beşik salıncak, beşiklik etme, beşikten mezara kadar, beşik belemek ve masallarda da ben annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken sözcükleri beşikten gelmedir.
Bileyicilik: “Zağcılık” ve “Çarkçılık” olarak da bilinir ve başta bıçak olmak üzere kesiciliği azalan aletlerin ağızlarını keskin hale getirme işi. Şu anda bileği taşı, el bileği makinesi, eğe ve mengene gibi araçlarla ya da zımpara taşı ve bileği (yağ) taşı denen iki döner taş ile yapılıyor. Porselenden yapılan bıçaklar ise bilenmiyor.
Kendir Dokumacılığı: Kenevir bitkisinin sak kabuğundan elde edilen lifler, özellikle elbiselik kumaş, yastık ve çeşitli dokumaların yapımında kullanılmıştır. Kendir iplik, kendir urgan, kendir kumaş olarak da bilinir.
HALLAÇ VE FOTOĞRAFÇILIK
Hallaç(Yorgancılık): Pamuğun toplanıp temizlenmesi, hallaç yayı ile atılarak yapılan hem örtmek, hem bürünmek, hem de bir üst kıyafeti ile yorgan yapımı, Osmanlı saraylarını, usta ellerin zengin motiflere, altın ya da gümüş teller, kıymetli taşlar eklemesiyle elde ettikleri ipek, kadife yorganlar süslemiştir. Günümüzde elle yapılan yorgancılık yok denecek kadar azdır.
Fotoğraf baskı (Klasik): Önce siyah- beyaz ve daha sonra renkli filmlerdeki görüntülerin agrandizör yardımıyla karanlık odalarda kırmızı ışık altında özel kartlara yansıtılması artık yapılmıyor. Sadece pasaport gibi evraklarda kullanılanlar ise bilgisayarlarda basılıyor.
Semercilik: Hayvanların taşıyacakları yükün hayvanın sırtına zarar vermemesi için ağaç iskelet üzerine deri ile keçe arası kamış otlarıyla doldurulup sarılarak dikilen semer çok özen isteyen bir zanaat olduğu bilinir. Anadolu’da hala kullanılıyor.
Sepetçi(Hasırcılık): Ağaçların ince sürgünleri, bitkilerin odunlaşmamış saplarıyla yapılan örgü ve el sanatı. Hasırcılık ise saz, kabuk, yaprak vb. bitki maddesiyle örülmüş taban veya tavan örtüsü.
Nalbantlık: At ve öküz gibi gezici hayvanların tırnaklarının zorlu arazi koşullarında yıpranmaması için tırnaklarına nal çakma, eskiyen nalı değiştirme gibi işlere verilen isim.
Oyacılık: Örgü tekniği ile yapılan el sanatı olarak tanımlanan oyalar önceki yıllarda çeyizlerin vazgeçilmeziydi. Anadolu’da hala kullanılıyor.
ÇARIK VE HEYBE DOKUMA TARİHE KARIŞTI
Çarıkçılık: Anadolu’da insanların her alanda giydiği tabakhanelerden elde edilen manda derisinden yapılan önceleri her alanda ayağa ayakkabı gibi giyilen çarıklar şimdi süs eşyası olarak kullanılıyor.
Heybe Dokuma: Omuz veya at, eşeğin sırtına her iki yanında dengeli bir şekilde durmasını sağlayacak ve iki gözüne bir şeyler koyacak konabilecek şekilde kıl, yün ve kendir lifinden dokunan desenli, motifli veya düz şekilli dokunurdu. Şimdi evleri süsleyen bir nostalji eşyası.
Kalaycılık: Bakırdan yapılan mutfak eşyalarının ısıtılan kalay maddesiyle kaplanması olan kalaylamanın asıl nedeni bakır zehirlenmesini önlemek amacıyla yılda en az bir kere gerçekleştirilmesi.
Oymacılık (Neccarlık): Anadolu Selçuklu devrinde ortaya çıkan oymacılık, Osmanlı tarihin en iddialı sanat dalıydı. Günümüzde müzelerde yerini almış olmasına rağmen artık bir hobi sanatı konumunda.
DİĞERLERİNE BAKACAK OLURSAK
El yazması ya da daktilo ile yazılarak sayfalarını bir araya toplayıp kapak geçirmek suretiyle kitap haline getirilme sanatı Ciltçilik (Mücellit), killi toprağın çeşitli aşamalardan geçirildikten sonra şekillendirilip kullanılmak üzere çeşitli eşyaların üretildiği çömlekçilik, tarihte Likyalılardan Muğla’nın Fethiye ilçesinde yaşayan atalarımıza intikal ederek günümüze kadar gelen "Üzümlü Dastarı” yani dastarcılık bitti bitiyor.
Tek körüklü veya yanları açık üstü sabit kapalı, dört tekerlekli genellikle çift atlı binek arabası olarak bilinen faytonculuk, yün gibi hayvansal liflerin üzerinde bulunan pulların sıcaklık, nem ve basınçtan dolayı sürtünme yoluyla birbirine kaynaşması ile ortaya çıkan keçecilik parmakla sayılacak kadar azaldı.
Sandık ustacılığı, Sobacılık, Süpürgecilik, Tahta Kaşıkçılık, Takunya - Nalın Yapımı, Telkari, Urgancılık, Üfleme cam yapımı, Yemenicilik(Köşgerlik) yine başka meslekler.
Editor : Mustafa SARIİPEK (Yayın Danışmanı)
